Hoe teken ik schaduwen en licht?

Schaduwen en licht tekenen kan soms nog vrij lastig zijn: Hoe doe je dit nu goed? Licht-donker contrast is een van de belangrijkste elementen als het gaat om tekenen. Contrast maakt een kunstwerk interessanter en creëert diepte. Bij het tekenen van portretten zijn schaduwen en licht belangrijk om een gezicht levendig te maken. Vaak wordt het correct plaatsen van deze schaduwen beschouwd als lastig, daarom leg ik deze week alles uit waarop je moet letten bij het tekenen van schaduwen en highlights en hoe je dit toepast in een tekening.

Zoals ik al had besproken in een eerder artikel, is het belangrijk om te ‘begrijpen’ waarom je iets tekent; hoe ontstaan schaduwen en waar laten ze zich door beïnvloeden? Dit klinkt allemaal best wel vaag, dus daarom beginnen we bij de basis.

Soorten schaduwen

Ten eerste kan er onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten schaduwen: Eigen en Slagschaduw (Figuur 1).

1.  Eigen schaduw is de schaduw die op een voorwerp zichtbaar is aan de niet-belichte kant.
2.  Slagschaduw is de schaduw die op een andere ondergrond valt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de schaduwen op de grond veroorzaakt door de zon als je buiten loopt.

Schaduwen: Het ontstaan ervan

Schaduwen ontstaan doordat natuurlijk (bijvoorbeeld de zon) of kunstmatig licht (bijvoorbeeld een lamp) op een voorwerp schijnt. Het punt waar het meeste licht op valt is, is de plek waar zich een highlight vormt (afb 2). Het punt waar het licht niet op terecht komt zal de donkerste schaduw geven. Hiertussen is vaak een gradiënt/transitie van licht naar donker aanwezig. Die heb ik in de afbeelding hierboven als ‘Transitie schaduw’ beschreven. Vaak zien we langs de slagschaduw aan de rand van het object weer een wat lichtere schaduw: het reflectie licht. Dit is licht dat vanaf het grondvlak terug weerkaatst op het object.

De schaduwen worden beïnvloed doordat licht op een object valt en hierbij een schaduw creëert. Tijdens het tekenen vind ik het zelf altijd handig om met twee factoren rekening te houden die de schaduwvorming beïnvloeden: de invalshoek van het licht en vorm het belichte object.

De lichtbron: Invalshoek

De hoek waaronder het licht op een object valt, is bepalend hoe de schaduwen zich vormen. Als de zon recht boven ons hoofd schijnt is onze slagschaduw kort, terwijl bij zonsondergang er hele lange slagschaduw op de grond valt. Voor kunstmatige lichtbron is de afstand van de bron tot het object een grotere factor. Deze afstand is hierbij zelf ook bepalend voor de hoek waarvan het licht schijnt. Hoe verder weg de lichtbron, hoe groter het belichte vlak en hoe langer haar slagschaduw. Dit zie je gedemonstreerd in afbeelding 3 hieronder.

Belichte object en vorm

Het meeste licht valt natuurlijk op het punt op het object dat de kortste afstand tot de lichtbron heeft. Waar het licht het moeilijkste komt, wordt het donkerder. Hierbij wordt dus rekening gehouden met de vorm van het object. Een schaduw zorgt dus ook voor een optische diepte. Als je een tunnel of gat inkijkt wordt het steeds donkerder naarmate je verder van de lichtbron verwijderd bent. Op deze manier kan je ook rekening houden met de eigen schaduwen bij het tekenen van ‘haar’. Hoe dichter je naar de hoofdhuid gaat, hoe donkerder de schaduw. Je kunt dus met het tekenen van schaduwen een illusie van diepte creëren, dit is duidelijk te zien in de 3D illusie op papier gemaakt door Jonathan Harris die hieronder is weergegeven.

Een object tekenen met schaduw en licht

Als voorbeeld gebruiken we de tekening van een neus hieronder. Je kan zo’n object zien als meerdere kleine vormen bij elkaar. Zo herkennen we meerdere ronde vormen in de neus hieronder. Een lichtbron van linksboven geeft een highlight op het dichtstbijzijnde punt op de neus; doordat de neus een beetje uitsteekt zal dit dichterbij de lichtbron staan. Aan de rechterkant van de neus (de niet-belichte zijde) vormt hier de donkerste schaduw. Doordat de rechterneusvleugel in de slagschaduw ligt, en  zich ‘’dieper’’ bevindt ten opzichte van de neuspunt vormt hier dus een donkere schaduw. De neusgaten krijgen de donkerste schaduw omdat hier het licht het minst makkelijk kan komen en de niet zichtbare diepte ingaat. Wil je meer weten over het tekenen van grijs tint gradiënten? Klik dan hier.

Waar moet je rekening houden bij het tekenen van schaduw en licht?

Bij het tekenen van schaduwen is het allereerst belangrijk om een punt te kiezen waar het licht vandaan zal komen, en dit consistent te gebruiken in de gehele tekening. Houd ook rekening met de afstand en hoek waaronder het licht schijnt en of dit voor lange of korte schaduwen zal zorgen.

Schaduw en licht is heel bepalend voor de sfeer die het kunstwerk teweegbrengen zal. Is het een mysterieus spannend scenario waarbij het enige licht dat schijnt afkomstig is van een schemerig olielampje? Of is het een vrolijk portret op klaarlichte dag, of een mooie zomeravond op het strand? Ter illustratie staan hieronder wat voorbeeldfoto’s: de foto links is gemaakt in een donkere ruimte met kunstmatig licht vanaf links; dit zorgt voor een dramatisch effect. Op de middelste foto zie je een portret bij daglicht waarvan het licht van 1 kant komt (bijvoorbeeld vanaf een raam) en de rechter foto zou buiten op een klaarlichte dag gemaakt zou kunnen zijn, ditmaal geen harde schaduwen.

Ten slotte is het handig om rekening te houden met het materiaal van het object. Zo zal licht anders reflecteren op een wollen trui dan op een stuk metaal (meer weten over het tekenen van gladde metalen? Klik hier). Hier gaan wij nu verder niet op in, echter het gebruiken van referentie foto’s kan hierbij helpen.

Met het juist tekenen van schaduw en licht kun je jouw tekening naar een nieuw niveau tillen. Het zal je werk interessant en aansprekend maken. Hopelijk heeft deze blog het begrijpen hoe en waarom schaduwen zich vormen wat verduidelijkt; en kun je dit nu verwerken in je eigen werk! Ik kijk uit naar jullie creaties.

Liefs, Annelies