Tutorial – Het tekenen van een realistisch oog

Het tekenen van een realistisch oog

De datum om weer een nieuwe blog te gaan schrijven kwam steeds dichterbij en ondanks dat ik veel goede ideeën heb, ben ik toch altijd bang dat ik er niet genoeg over kan schrijven of dat ik genoeg beeldmateriaal heb. Vandaar dat ik de komende maanden hard ga werken aan nieuwe content voor mijn blogs in de toekomst. Deze week leek het me leuk om terug te gaan naar de basis: het tekenen van ogen. Deze blog kan je ook zien als een aanvulling op die van Annelies, namelijk: hoe start ik met het tekenen van portretten? Deze week zoomen we dus in op datgene wat een gezicht echt laat spreken: de ogen. Ze worden niet voor niks ‘mirror of the soul’ genoemd. Wat ik zelf een mooie quote vind is ‘the eyes tell us what the lips have to say’. Aan de ogen kan je vaak zien hoe een persoon zich daadwerkelijk voelt. Kortom: dit is een heel belangrijk aspect van een portret.

Voor deze tutorial heb ik de volgende referentie foto gebruikt:

De foto is namelijk rustig, recht van voren, redelijk scherp en zonder te veel make-up.

Materialen:

Voor deze tutorial gebruik ik de volgende materialen:
• Potloden: Faber Castell grafietpotloden
• Gummen:Faber Castell gumpotlood en Tombow mono eraser
• Signo uniball fineliner
• Canson Bristol papier
• Blending producten: doezelaars, wattenstaafjes en tissues

In principe kan je met heel veel materialen tekenen. Na meer dan 10 jaar tekenen ben ik erachter gekomen dat deze materialen voor mij het fijnst zijn. Deze materialen gebruik ik dan ook voor elk zwart-wit portret. Ik raad soort gelijke materialen zeker aan. Vooral dik papier, een vulpotlood en een gumpotlood geven veel verbetering in je tekeningen. Op dik papier kun je meer lagen opbouwen, en met een vulpotlood en gumpotlood kun je veel gedetailleerder werken door de dunne punten.

We delen het tekenen van een oog op in drie delen

• Het oog zelf
• De huid
• De wimpers
• De wenkbrauw

Stap 1: De uitlijn en vorm van het oog en de wenkbrauw

Een tekening bestaat eigenlijk uit twee delen: het schetsen en het inkleuren. Het is daarom belangrijk dat je de basis goed op papier hebt staan. Probeer je referentie foto na te tekenen als een soort kleurplaat voor jezelf. Welke lijnen zijn belangrijk en moet je straks gaan aanhouden met het inkleuren? Het gaat vooral om de basis: het ooglid, de traanbuis, de pupil, de iris, de wenkbrauwvorm en de highlights. De highlights in het oog zijn meestal een reflectie van iets uit de omgeving (zoals een raam). Vaak kun je hierin wat wimperharen als schaduw zien die het licht tegenhouden. Voor de schets is het handig om een HB-2B potlood te gebruiken zodat je niet te donkere lijnen maakt. Straks wil je natuurlijk niet dat de schets nog zichtbaar is.

Stap 2: Het inkleuren van de pupil

Als je tevreden bent over je schets kun je na het weggummen van overbodige lijnen beginnen met het inkleuren. Zelf werk ik altijd van binnen naar buiten omdat je correcties dan nog beter kan toepassen indien nodig. Dit geldt vooral voor de verhoudingen. Kleur de iris voorzichtig strak en donker in. Het mooiste resultaat krijg je door in laagjes te werken. Kleur de iris in, veeg het pigment uit met een doezelaar en kleur er nog een laagje overheen. Ga door tot dat het egaal donkergrijs is. Belangrijk is dat je de reflecties niet inkleurt. Als deze wit blijven krijg je uiteindelijk een veel mooier contrast en een shiny effect. Het inkleuren van de pupil kun je doen met een zachter potlood. Ik gebruik zelf 2B maar zolang je zachtjes en in laagjes werkt kun je ook prima een 6B potlood gebruiken.

Stap 3: Het shaden van de iris

De iris is een gebied met veel diepte en details. Zowel donkere als lichte tinten liggen vlak naast elkaar. Het is dan ook belangrijk om grijs als basis toon te hebben. Later kun je hier dan donkere gebieden overheen tekenen en lichte details uit gummen. Zelf krijg ik het meest zachte ingekleurde resultaat met een doezelaar. Ik kleur de iris dus als het ware in met het grafiet wat nog op de doezelaar zit. Om er zeker van te zijn dat je doezelaar geen vervelende vlekken achter zal laten smeer ik eerst het eerste laagje grafiet wat er nog op zit op een los blaadje. Daarna kun je de iris rustig inkleuren met je doezelaar. Ik doe dit altijd door cirkelende bewegingen te maken. Ga door totdat je iris mooi egaal lichtgrijs is. Vergeet niet om je highlights in je iris en pupil wit te houden en dus eventueel wat bij te gummen.

Stap 4: Het tekenen van lijnen in het oog en het accentueren van de vormen van de iris

De rand rondom de iris is vrijwel altijd donkerder dan de rest van het oog vanwege schaduwen en een hogere dichtheid van structuren in het oog. Aan de bovenkant van de iris (tegen het ooglid aan) valt een schaduw. Over de iris die we net hebben ingkleurd met de egaal grijze schaduw gaan we nu dus extra schaduwen tekenen. We werken dus in laagjes om schaduwen over elkaar op te bouwen. Hier gebruik je een redelijk zacht potlood voor (2B-4B). De schaduw breng je aan met zachte schetsende bewegingen met wel wat kracht. Hierdoor krijg je een mooi geblend effect met wel mooi contrast.

Verder gaan we de lijntjes tekenen in de iris. Deze lopen als een soort zonnetje vanuit het pupil naar buiten maar ook vanuit de rand van de iris naar binnen. Hieronder heb ik ook versimpeld getekend hoe de lijnen ongeveer getekend moeten worden. Belangrijk is hierbij dat je verschillende lijnen tekent. Denk hierbij aan dunne en dikke lijnen maar ook lichte en donkere lijnen. Dit geeft een meer realistische uitstraling. Bouw de lijnen weer schetsend op. Spontane schetsende lijnen ogen vaak echter dan kaarsrechte lijnen.

Stap 5: Het blenden van lijnen en schaduwen

Om alles mooi in elkaar over te laten lopen gaan we alles zacht blenden. Hiervoor kun je zowel een doezelaar als een wattenstaafje gebruiken. Je zult zien dat sommige donkere lijnen wat meer vervaagd raken. Dit kun je verhelpen door bepaalde lijnen weer opnieuw te gaan tekenen. Dit is weer het tekenen in laagjes. Er zijn geen richtlijnen voor hoeveel laagjes nodig zijn. Dit is een kwestie van doorgaan totdat je een mooi contrast ziet maar alles ook mooi in elkaar over loopt. Zelf heb ik meestal twee tot drie laagjes nodig (blenden – tekenen – blenden – tekenen – blenden – tekenen).

Stap 6: Het toevoegen van highlights

Het leukste om te doen vind ik het toevoegen van de highlights. Het oog wordt nu zoveel levendiger. Veel mensen zijn altijd verbaasd dat je zoveel kan door te gummen. Gummen is voor mij eigenlijk hetzelfde als tekenen. Het verschil is alleen dat je lijnen creëert door grafiet op je papier te verwijderen. Het beste resultaat krijg je door zo precies mogelijk te kunnen werken. Dit is mogelijk met een gumpotlood of een Tombow mono eraser.

Door goed te kijken naar je referentie foto bepaal je wat voor soorten vormen er in het oog aanwezig zijn. Soms liggen de lijnen mooi naast elkaar maar je hebt ogen waarbij er meer figuurtjes te zien zijn of waarbij het 1 grote wirwar aan vlekjes is. Elk oog is anders. Het mooiste resultaat krijg je weer door zachtjes maar precies te gummen. Vaak zet ik aan het begin van een lijn meer druk zodat het mooi overvloeit in de rest van de iris. Bij ronde vormen maak ik een stippende beweging. Dit herhaal ik net zolang totdat de vlek licht genoeg wordt.

Stap 7: het toevoegen van de eindschaduwen in de iris

Nu je veel highlights hebt staan zal je zien dat je oog er al een stuk realistischer uit ziet maar ook een stuk lichter is geworden. Om nu een mooi contrast te creëren ga je nog 1 keer met je potlood langs de donkerste schaduwen en de scherpste randjes. Mooi is bijvoorbeeld om langs een witte vorm meer schaduw aan te brengen zodat het nog meer opvalt en diepte overbrengt. Het gummen en het daaroverheen tekenen van schaduwen kun je weer meerdere keren herhalen totdat je tevreden bent. Je werkt ook hier weer met laagjes.

Stap 8: Het uitwerken van de grote highlights

Het is nu tijd om de grote highlights uit te werken. Dit is de grote reflectie van licht die je kunt zien in het oog. Dit kan er 1 reflectie zijn maar het kunnen er ook meerdere zijn. In een reflectie zijn vaak de wimpers te zien. Dit komt omdat wimpers het licht wat in het oog schijnt tegen houden. Dit geldt vooral als de reflectie hoog op het oog zit. We gaan zo dieper in op het tekenen van wimpers.

Stap 9: het toevoegen van super highlights met een witte gelpen

Als je het mooi vindt kun je de lichtste vlekken en lijnen in de iris nog meer doen opvallen door het toevoegen van highlights met een witte gel pen. Zelf gebruik in de signo uniball. Deze stap is extra.

De oogbal en de huid:

Stap 1: Het shaden van de oogbal

De oogbal is nooit spierwit. Als dit wel zo zou laten oogt dit plat en niet realistisch. Omdat het gaat om een bal is er bijna altijd schaduw rondom de randen van het oog en licht val in het midden. Bouw dit heel zachtjes op met een 2B potlood en veeg het uit naar binnen. Dit doe ik ook weer door in kaagjes te werken.
De lichtval op de oogbal kun je uiteindelijk meer laten opvallen door te gummen.

Stap 2: Het shaden van de huid

Er is altijd schaduw aanwezig rondom het oog. Het is daarom belangrijk om goed naar je referentie foto te kijken. Welke delen zijn het meest donker en waar valt het licht? Vaak valt het licht op het ooglid en op de traanbuis en valt er een schaduw onder de wenkbrauw en onder het oog. Om alle schaduwen zo egaal mogelijk op te bouwen werken we weer in laagjes. Omdat je geen vlekken wil maken in de huid blijft alles het meest schoon door te blenden met schone tissues of wattenstaafjes. Ik gebruik hiervoor vaak een B of 2B potlood.
Als finishing touch is het mooi om indien je op de foto van kleine lichtpuntjes (bijvoorbeeld van porieen of haarzakjes ziet) met gumpotlood kleine highlights te gummen. Dit doe ik vaak door stippende bewegingen te maken. Hou het subtiel.

De wimpers:

Voor haren geldt dat je deze het mooist kunt tekenen met een heel scherp potlood. Ik gebruik zelf altijd mijn 5mm 2B vulpotlood. Met een vulpotlood kan je veel gedetailleerder werken en mooier de vorm van haren nabootsen. Besteed aandacht aan elke afzonderlijke haar, zeker bij de wimpers.

Hieronder zal ik wat handige tips met illustraties meegeven:

Belangrijk aan de wimpers is dat het banaanvormige haartjes zijn en dus zeker geen rechte lijnen. Als we gaan kijken naar de oorsprong en het verloop van de wimpers zien we dat een haartje nooit recht vanuit z’n haarzakje omhoog groeit zoals mensen vaak tekenen. Wimpers groeien eerst wat naar voren en gaan dan pas meer omhoog. Hoe verder naar buiten de haartjes staan, hoe meer je ernaar kijkt als een zijaanzicht en hoe meer gebogen ze dan zijn. Hieronder zal ik daarvan een voorbeeld laten zien:

De incorrecte maar veel gebruikte manier: 

De correcte manier: 

Wimpers vanaf verschillende aanzichten:

Wimpers zijn met meest dik bij de oorsprong en worden dunner en eindigen als een punt aan het eind. Vandaar dat je de meeste druk zet bij de oorsprong en steeds meer je punt van het papier laat gaan als je omhooggaat naar het einde van de wimper. Als het uiteinde van je wimper niet gelijk puntig is, is dat niet erg. Teken dan alsnog een puntje met de scherpste kant van je potlood.

Maak je wimpers meer realistisch door te variëren in lengte en dikte. Geen 1 wimper is namelijk even lang. Vaak begin ik met een paar lange wimpers en gebruik ik de wat kleinere dunnere haren om alles op te vullen.
Ook overlappen wimpers elkaar. Kijk maar eens goed naar je eigen wimpers.

Stap 1: Bepaal de richting van de wimpers.

Door te bepalen hoe afzondelijke haren lopen weet je hoe erg ze moeten buigen. Vaak begin in met een aantal lange wimpers verspreid over de wimperrand om de richting en buiging te bepalen. Daarna is het namelijk makkelijker om de andere wimpers ertussen te plaatsen.

Stap 2: Invulling

Als we een paar haren hebben getekend die de richting aangeven per gebied kunnen we er meer wimpers tussen tekenen. Vergeet niet dat de richting en buiging een richtlijn is. Er zitten altijd wimperharen tussen die niet helemaal perfect lopen. Speel met lengte, dikte en richting.

Stap 3: Kleine wimpers

We vullen de wimperlijn nog meer op door kleine haartjes te tekenen. Vaak plakken deze aan andere wimpers. Maak hier gebruik van.

De wenkbrauw:

Bij wenkbrauwen geldt heel veel hetzelfde als bij de wimpers. Ook wenkbrauwharen zijn bij de oorsprong wat dikker en eindeigen in een scherpe punt.

Stap 1: De uitlijn

Normaal is dit het tekenen van de uitlijn maar die hebben we in het begin al getekend.

Stap 2: Basiskleur

Kleur de uitlijnvorm heel lichtgrijs in. Dit geeft een mooie basis om straks haren op te tekenen en er wel 1 geheel van te maken.

Stap 3: Haarrichting

Begin net als bij de wimpers met een paar wenkbrauw haren in elk gebied. Kijk hierbij goed naar de haarrichting. In het begin lopen de haren van beneden naar boven, daarna horizontaal en aan de buitenkant meer van boven naar beneden.

Stap 4: Invulling

Vul je wenkbrauw aan met haren. Hou de oorsprong en de richting aan maar wees niet bang om wat af te wijken. Vooral bij mannen zien we dat de haren in random richtingen lopen. Een keurig netjes en voorspelbaar wenkbrauw haren patroon ziet er onrealistisch uit. Hou dus de groeirichting per zone aan maar speel ook wat met wat haartjes.

Stap 5: Blenden

Om de wenkbrauw iets minder hard over te laten komen ga ik er vaak nog overheen met een doezelaar. Dit is weer een moment om in laagjes te aan werken aangezien wat haartjes zullen vervagen als je gaat blenden. Ga door met blenden en tekenen totdat je een mooie balans hebt gevonden tussen zachtheid en contrast.

Stap 6: Finishing touch

Als alles netjes op papier staat en je tevreden bent over de wenkbrauw is het tijd om eens goed in te zoomen. Zijn er donkere spontane haartjes die je bent vergeten? Zijn er wat highlights te vinden? In de meeste gevallen valt er soms wat licht op wat haartjes. Je kunt op een paar plekken de haartjes vervangen door wat uitgegumde lijnen. Hier krijgt je wenkbrauw zoveel extra diepte door.

Dit is dan ook mijn eindresultaat:

Belangrijkste tips:

1. Gebruik dik papier, een scherp potlood en een geslepen gum met een scherpe punt (potloodgum, tombow eraser)
2. Begin pas met het inkleuren als je helemaal tevreden bent over je schets
3. Werk in laagjes!!!! Door elke keer zachtjes grafiet op je papier achter te laten, dat te blenden en daarna details aan te brengen met potlood of een gum en dat meerdere keren te herhalen krijg je het meest geblende en realistische effect.
4. Zie gummen als tekenen. Speel met je potloodgum en je zult zien wat je er allemaal mee kan doen!
5. Oefen met het tekenen van haren op een apart blaadje. Bekijk welke manier het fijnst werkt voor jou.

Dit blog is een stuk uitgebreider geworden dan gedacht. Ik hoop dat jullie er iets van geleerd hebben. Laat alsjeblieft je resultaat zien want ik ben heel erg benieuwd!

Liefs,
Rosalie